παιδικό σχέδιο

I

Σήμερα θεωρείται ότι το σ. είναι η αυθόρμητη εκδήλωση της φυσικής ανάγκης του παιδιού να εξωτερικεύει, με γραφικές εικόνες, την εσωτερική του ζωή. Είναι λοιπόν το σ. μια γλώσσα και συγχρόνως ένα ασύγκριτο γνωστικό μέσον της σχέσης του παιδιού με τον εξωτερικό κόσμο και της κατάκτησης του πραγματικού. Η εξέλιξη της γραφικής έκφρασης από τις πρωτόγονες ασχημάτιστες παραστάσεις (ορνιθοσκαλίσματα) ως τα πρώτα διανοητικά σχέδια και τις καθαρές και πλήρεις εικόνες, συμβαδίζει με την κινητική διανοητική και συναισθηματική εξέλιξη και αντανακλά πιστά τα διάφορα στάδια της ανάπτυξης. Με την έννοια αυτή, το παιδικό σ. προσφέρει στους μεγάλους και στους παιδαγωγούς ένα άριστο μέσο για τη γνώση και την ερμηνεία του κόσμου του παιδιού και χρησιμοποιείται ως χρήσιμο μέσο ψυχολογικής έρευνας. Τα πρωτόγονα ορνιθοσκαλίσματα, που γίνονται από παιδιά 11-12 μηνών, μπορούν να είναι ήδη διαφωτιστικά για τον ειδικευμένο ψυχολόγο στη μελέτη της εξέλιξης του παιδιού και μπορεί πολλές φορές να αποκαλύψουν μια πνευματική καθυστέρηση ή μια πρώιμη ψυχική διαταραχή.

Από τα πιο γνωστά «τεστ», που χρησιμοποιούν το παιδικό σχέδιο, είναι τα τεστ της Γκούντναφ, για τη μέτρηση της πνευματικής ηλικίας ανάλογα με τη γραφική παράσταση της ανθρώπινης μορφής, και το τεστ του Βάρτεγκ για την ερμηνεία του χαρακτήρα, που βασίζεται στην κατασκευή μιας σειράς από οχτώ σ. αρχίζοντας από μερικά πολύ απλά στοιχεία.

Η σύγχρονη τάση να αποδίνεται αισθητική αξία στις αυθόρμητες εκδηλώσεις του νήπιου και του παιδιού κινδυνεύει να παρερμηνεύσει την πραγματική σημασία τους: η εκφραστική ανάγκη που κάνει το παιδί να σχεδιάζει είναι κοινή, οι φαινομενικές παραμορφώσεις ή οι σχηματοποιήσεις του πραγματικού ή, σε άλλες περιπτώσεις, ο λεπτομερέστερος ρεαλισμός δεν είναι τίποτε άλλο, από την έκφραση της πνευματικής και συναισθηματικής ωριμότητας του και μόνο λίγα παιδιά κατορθώνουν να δώσουν στην ανάγκη αυτή καλλιτεχνική μορφή.

Το παιδικό σχέδιο αποκαλύπτει έναν γοητευτικό και πολύμπορφο κόσμο.

Σχέδιο παιδιού 11 ετών.

Πάουλ Κλέε: «Αυτοπροσωπογραφία» (Πασαντένα, ΗΠΑ, Μουσείο Τέχνης).

Τα «κόμικς» δεν είναι παρά σειρά σχεδίων που «αφηγούνται» μια ιστορία.

Το σχέδιο αντιπροσωπεύει για το παιδί μια εκφραστική ενέργεια, που ενδιαφέρει όλη την προσωπικότητα του: αυτό διακρίνεται καθαρά στην ένταση της συγκίνησης, που υπάρχει στα πρόσωπα των δύο αυτών μικρών μαθητών, που σχεδιάζουν.

II

Το παιδικό σχέδιο είναι βασική έκφραση της ψυχοσύνθεσης των παιδιών, μια εσωτερική ανάγκη, που τα οδηγεί να ζωγραφίζουν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, με κοινά ορισμένα στοιχεία. Τα παιδιά π.χ. της Ιαπωνίας, της Ισπανίας ή της Αφρικής, ζωγραφίζουν περίπου τα ίδια πράγματα, με τον ίδιο τρόπο, στην ίδια ηλικία. Για παράδειγμα ένα παιδί, που ζει σε μια δημοκρατία της πρώην ΕΣΣΔ και ένα άλλο, που ζει στο Τέξας των ΗΠΑ, ζωγραφίζουν τα σπίτια περίπου με τον ίδιο τρόπο: ένα τετράγωνο για τους τοίχους, ένα μικρότερο για παράθυρο και μια καμινάδα στη σκεπή.

Πολλές μελέτες έγιναν ή γίνονται πάνω στο π.σ. Η Ρόντα Κέλογκ (Kellogg) και ο Σκοτ O» Ντελ (Scott O»Dell), στο βιβλίο τους Η ψυχολογία της παιδικής τέχνης, αναφέρουν τα συμπεράσματά τους σχετικά με το παιδικό σχέδιο, ύστερα από μελέτες 20 χρόνων, πάνω σε περισσότερα από ένα εκατ. σχέδια παιδιών.

Όλα τα παιδιά περνούν τα ίδια περίπου στάδια ανάπτυξης και εξέλιξης. Το παιδί ζωγραφίζει τόσο φυσικά, όπως τρώει. Δεν το ενδιαφέρει αν το στρογγυλό ανθρώπινο σώμα, που ζωγραφίζει και που τα χέρια του βγαίνουν από το κεφάλι, μοιάζει με τον αληθινό άνθρωπο. Δεν πρόκειται δηλαδή για ζωγραφική, με την έννοια, που της δίνουν οι ενήλικες, αλλά για έκφραση εντυπώσεων και αισθημάτων. Αν ο εκπαιδευτικός επιμείνει να τα διορθώσει, το παιδί, ίσως, να σταματήσει να ζωγραφίζει. Ο παιδοψυχολόγος Άρνολντ Γκέσελ (Gesell), γράφει ότι «οι γνώσεις μας για το παιδικό σχέδιο είναι ταυτόσημες με εκείνες που έχουμε βλέποντας έναν χάρτη της Γης 15ου αι.». Είναι δηλαδή πολύ δύσκολο για τους μεγάλους vα αποκρυπτογραφήσουν τα π.σ. Το παιδί, ζωγραφίζοντας νιώθει ότι ανακαλύπτει κάτι. Στο λευκό χαρτί, που είχε μπροστά του, δημιουργήθηκε ένας κόσμος ολόκληρος και αυτός ο κόσμος είναι κατασκευασμένος από το ίδιο το παιδί. Αυτή η χαρά του δημιουργού το σπρώχνει να ζητά και άλλο χαρτί κ.ά., κ.ά... Ζωγραφίζει τα πάντα, ακόμα και τους τοίχους. Το παιδί, ξεκινώντας να ζωγραφίσει, δεν έχει, πάντοτε υπόψη του ένα καθορισμένο σχέδιο. Κάποτε η Ρ. Κέλογκ ρώτησε ένα κοριτσάκι τι ζωγραφίζει. Aυτό της απάντησε: Πού να ξέρω, αν δεν το τελειώσω;

Ένα παιδί 5 ετών ζωγραφίζει περισσότερο σύνθετα πράγματα. Το πιο ενδιαφέρον θέμα για τον άνθρωπο, είναι ο άνθρωπος. Το ίδιο συμβαίνει και με τα παιδιά. Από 4 ετών αρχίζουν να ζωγραφίζουν ανθρώπινες φιγούρες. Στην ηλικία αυτή η μελέτη πάνω στα αισθήματα του παιδιού, με βάση τη ζωγραφική του, είναι ευκολότερη. Παιδιά όλων των χωρών ζωγραφίζουν ανθρώπους και σπίτια, δέντρα και βάρκες, με τον ίδιο τρόπο. Ένα παιδί 6-7 ετών μπορεί πλέον καθαρά να μας βοηθήσει με τα σχέδιά του, να διαβάσουμε την ιστορία του.

Πολύ συχνά τα παιδιά χάνουν το ενδιαφέρον τους για τη ζωγραφική γύρω στα 7-8 χρόνια, γιατί οι μεγάλοι επεμβαίνουν δραστικά στα σχέδιά τους. Ένα παιδί, για παράδειγμα, που ζωγράφισε γαλάζια τα φύλλα των δένδρων, το έβγαλε η δασκάλα τρεις φορές στον κήπο, για να δει ότι είναι πράσινα. Το παιδί, από τότε, σταμάτησε να ζωγραφίζει δένδρα. Το βέβαιο είναι ότι τα παιδιά κάθε γενιάς μεταχειρίζονται την ίδια γλώσσα ζωγραφικής. Μας θυμίζουν τους πρωτόγονους ανθρώπους των σπηλαίων, που κανείς δεν τους είχε διδάξει να ζωγραφίζουν. «Οι μεγάλοι δεν πρέπει να διδάσκουν στα παιδιά πώς να ζωγραφίζουν, αλλά να διδάσκονται από αυτά», έγραψε ο Πάμπλο Πικάσο.

Η μελέτη της ψυχολογίας του παιδιού άντλησε πολλά από τα σχέδια, που τόσο φυσικά και αυθόρμητα, ζωγραφίζουν τα παιδιά.

Σχέδιο παιδιού προσχολικής ηλικίας, με τη χαρακτηριστική αγνότητα στα «μάτια» και την ειλικρίνεια στην έκφραση.

Το σχέδιο αποτελεί για τα παιδιά, κυρίως της νηπιακής ηλικίας, το κύριο μέσο έκφρασης.

Ο κόσμος, που αποκαλύπτεται στα παιδικά σχέδια, είναι τόσο γοητευτικός και πολύμορφος, ώστε πολλοί να τα θεωρούν έργα τέχνης.